Oleh Dr Shamrahayu A
Aziz
Apabila
memahami tujuan sesuatu undang-undang, maka dalam perbincangan falsafah
undang-undang, dijelmakan konsep kedaulatan undang-undang. Ramai antara kita
tahu mengenai kewujudan konsep Kedaulatan Undang-Undang atau Rule of Law. Ramai
juga yang mungkin telah mendalami maksud rule of law. Bagi negara, kedaulatan
undang-undang adalah falsafah negara yang disenaraikan di nombor keempat dalam
Rukun Negara. Ini menunjukkan kepentingan prinsip ini dalam negara kita.
Dalam
bahasa ringkas, kedaulatan undang-undang bermakna, kerajaan dan rakyat
keseluruhannya terikat oleh undang-undang dan wajib mematuhi undang-undang.
Definisi ini agak mudah, tetapi inilah prinsip utama dalam konsep kedaulatan
undang-undang. Mungkin ada ahli perundangan yang mahu menambah elemen lain
dalam definisi ini, tetapi elemen yang saya sebutkan itu menjadi dasar dan
tidak ada definisi lain yang lebih rendah maksudnya.
Tiga
elemen asas
AV
Dicey, seorang ahli falsafah perlembagaan British, memperkenalkan kedaulatan
undang-undang dengan tiga elemen asas; ketiadaan kuasa yang dilaksanakan secara
sewenang-wenangnya; keluhuran undang-undang dan kuasa budi bicara yang terhad.
Dalam perkembangan terkini, mahkamah, Parlimen dan pakar undang-undang
perlembagaan yang lain menghuraikan konsep dan pengertian kedaulatan
undang-undang, yang disebut Prinsip Moden Kedaulatan Undang-Undang.
Prinsip
baharu ini menyatakan bahawa semua undang-undang hendaklah berkesan ke hadapan,
iaitu semua undang-undang hendaklah berkuat kuasa bagi penguatkuasaan masa
depan dan tidak ada undang-undang retrospektif, di mana undang-undang memberi
kesan terkebelakang. Beberapa lagi prinsip utama di bawah konsep kedaulatan
undang-undang ialah, undang-undang hendaklah stabil, tidak mudah dan tidak
berubah, badan kehakiman yang bebas, pemakaian prinsip semakan kehakiman dan
kebebasan asasi. Di samping itu, prinsip yang lebih terkini dalam konsep
kedaulatan undang-undang ialah mahkamah juga harus mudah diakses oleh
masyarakat, prosesnya tidak mahal dan terbuka kepada orang ramai
Ringkasnya,
kedaulatan undang-undang mengandungi prinsip bahawa semua orang dan institusi
tertakluk kepada dan bertanggungjawab kepada undang-undang yang sedang
dikuatkuasakan. Ia membawa maksud pentadbiran yang berlandaskan undang-undang;
bukan yang dipelopori oleh pemerintah semata-mata. Oleh itu di bawah konsep
kedaulatan undang-undang membawa maksud akauntabiliti kerajaan, akses yang sama
ke muka pengadilan, badan kehakiman yang cekap dan undang-undang yang jelas,
undang-undang umumnya stabil dan perlindungan hak asasi manusia.
Kita
mempunyai semua prinsip pengisisan kedaulatan undang-undang ini dalam
Perlembagaan walaupun kita tidak mempunyai peruntukan khusus yang menyebut mengenai
kedaulatan undang-undang. Dari segi sejarah Perlembagaan, pada awal
penggubalannya, dalam deraf Perlembagaan, prinsip kedaulatan undang-undang ini
dinyatakan dengan jelas dalam satu daripada peruntukan Perlembagaan. Namun,
selepas perbahasan, peruntukan berkenaan digugurkan daripada deraf terakhir
Perlembagaan Persekutuan. Justeru, dalam memenuhi konsep kedaulatan
undang-undang kita terpaksa melihat kepada keseluruhan peruntukan perlembagaan
dengan 'menarik keluar' prinsip yang boleh dikelaskan sebagai prinsip
kedaulatan undang-undang.
Prinsip
kedaulatan undang-undang berkaitan hak asasi ada dalam Bahagian II
Perlembagaan, kebebasan kehakiman ada dalam Perkara 125 dan beberapa peruntukan
lain. Prinsip Kebertanggungjawaban kerajaan ada dalam Perkara 43(3)
Perlembagaan yang menyatakan bahawa kerajaan bertanggungjawab secara kolektif
kepada Parlimen. Undang-undang yang tidak berkesan ke belakang ada dalam
Perkara 7 Perlembagaan sebagai sebahagian kebebasan asasi. Undang-undang yang
jelas dan stabil dapat dilihat dalam amalan. Ia tidak dibukukan dalam bentuk
peruntukan dalam Perlembagaan Persekutuan.
Garis
panduan jelas
Berkaitan
konsep kedaulatan undang-undang dan prinsip pentadbiran Islam, kedua-duanya
tidak jauh beza. Islam meletakkan garis panduan jelas kepada tanggungjawab
pemerintah dan rakyat. Sebagai contoh ketara, Islam mensyariatkan perbincangan
dalam konsep syura. Islam meletakkan tanggungjawab pemerintah untuk menghormati
yang diperintah dengan meletakkan hak-hak tertentu dan meletakkan juga tanggungjawab
pemerintah untuk taat kepada perintah Allah.
Oleh
itu, semua prinsip dalam konsep kedaulatan undang-undang itu wujud dalam sistem
pentadbiran Islam. Pada umumnya, prinsip pentadbiran Islam tidak jauh beza
daripada prinsip kedaulatan undang-undang dimasyhurkan Barat itu. Perbezaan
ketara hanya berkisar sekitar sumber konsep berkenaan. Mungkin ulama atau
cendekiawan Islam perlu bekerja dan berfikir lebih kuat untuk berijtihad dan
menjelaskan bahawa prinsip kedaulatan undang-undang yang berasaskan wahyu Allah
itu lebih baik dalam aplikasinya.
