Oleh Prof Madya Dr
Shamrahayu A Aziz
SAYA pernah menulis dalam ruangan ini pada 22 Jun lalu
mengenai peranan Kerajaan Persekutuan berkaitan Islam.
Islam adalah urusan negeri, namun Kerajaan Persekutuan
juga mempunyai tanggungjawab tertentu berkenaan agama berkenaan.
Saya sudah menyatakan pelbagai aspek tanggungjawab
terbabit, termasuklah kedudukan Yang di-Pertuan Agong sebagai ketua agama bagi
Wilayah Persekutuan. Baginda menggalas amanah itu berdasarkan Perlembagaan
Persekutuan.
Fokus tulisan saya pada kali ini ialah mengenai
peranan, kuasa dan tanggungjawab Yang di-Pertuan Agong sebagai ketua agama di
Wilayah-Wilayah Persekutuan.
Perkara 3(5) Perlembagaan Persekutuan
memperuntukkan:"Walau apa pun apa-apa jua dalam Perlembagaan ini, Yang
di-Pertuan Agong hendaklah menjadi Ketua Agama Islam di Wilayah Persekutuan
Kuala Lumpur, Labuan dan Putrajaya; dan bagi maksud ini, Parlimen boleh melalui
undang-undang membuat peruntukan-peruntukan bagi mengawal selia hal ehwal agama
Islam dan bagi menubuhkan suatu Majlis untuk menasihati Yang di-Pertuan Agong
mengenai perkara-perkara yang berhubungan dengan agama Islam."
Perkara 3(5) menyebut, tiga institusi berkaitan Islam
di Wilayah Persekutuan: Yang di-Pertuan Agong sebagai ketua agama Islam;
Parlimen sebagai badan perundangan yang berhak membuat undang-undang berkaitan
hal ehwal Islam dan Majlis Agama Islam, institusi yang dibuat oleh Parlimen
melalui sebuah undang-undang untuk menasihati Yang di-Pertuan Agong dalam
perkara berkaitan Islam.
Menepati peruntukan Perlembagaan, Parlimen meluluskan
Akta 505, iaitu Akta Pentadbiran Undang-Undang Islam (Wilayah-Wilayah
Persekutuan) 1993, mendapat tarikh persetujuan diraja pada 7 Julai 1993,
diwartakan pada 15 Julai 1993 dan berkuat kuasa pada 15 Oktober 1993 melalui
p.u.(b) 452/1993.
Seksyen 4(2) Akta 505 menyatakan, "Maka hendaklah
ada satu badan yang dikenali sebagai "Majlis Agama Islam Wilayah
Persekutuan" untuk menasihati Yang di-Pertuan Agong dalam perkara-perkara
yang berhubungan dengan agama Islam."
Peruntukan kuasa
Seksyen 31 Akta 505 memperuntukkan mengenai kuasa
Majlis Agama Islam. Seksyen terbabit menyatakan: "Majlis hendaklah
membantu dan menasihati Yang di-Pertuan Agong berkenaan dengan semua perkara
yang berhubungan dengan agama Islam di dalam Wilayah-Wilayah Persekutuan,
kecuali perkara-perkara hukum syarak dan yang berhubungan dengan pentadbiran
keadilan, dan dalam semua perkara sedemikian hendaklah menjadi pihak berkuasa
utama di dalam Wilayah-Wilayah Persekutuan selepas Yang di-Pertuan Agong,
kecuali jika diperuntukkan selainnya dalam akta ini."
Seksyen 31 ini memberi kesan bahawa Majlis Agama Islam
adalah institusi utama berkaitan Islam selepas Yang di-Pertuan Agong dan
bertanggungjawab menasihati Yang di-Pertuan Agong dalam segala hal, kecuali hal
berkaitan hukum syarak dan pentadbiran keadilan.
Hal berkaitan hukum syarak merujuk kepada tugasan
pejabat mufti dan pentadbiran keadilan pula berkaitan Mahkamah Syariah.
Seksyen 31 menzahirkan tiga institusi besar berkaitan
Islam di Wilayah Persekutuan, iaitu Majlis Agama Islam, Pejabat Mufti dan
Mahkamah Syariah.
Ketiga-tiga institusi ini secara langsung berada di
bawah kuasa Yang di-Pertuan Agong kerana semuanya adalah berkaitan hal ehwal
Islam. Pejabat Mufti dan Mahkamah Syariah tidak dirangkum di bawah kuasa Majlis
Agama Islam.
Kuasa budi bicara
Mengambil model kedudukan, kuasa dan peranan budi
bicara raja di negeri sebagai ketua agama, Yang di-Pertuan Agong mempunyai kuasa
budi bicara mengenai hal ehwal Islam di Wilayah Persekutuan.
Apa juga tindakan atau pelaksanaan peranan baginda
berkaitan Islam di Wilayah-Wilayah Persekutuan adalah tindakan mutlak baginda
dalam bingkai kuasa budi bicara baginda.
Justeru, dalam pelaksanaan kuasa, peranan dan amanah
sebagai ketua agama, baginda tidak seharusnya terikat dengan nasihat mana-mana
pihak selain Majlis Agama Islam atau Pejabat Mufti atau Ketua Hakim Syarie
dalam hal berkaitan bidang kuasa agensi terbabit.
Kedudukan Yang di-Pertuan Agong ini adalah sebagaimana
juga kedudukan raja di negeri yang tidak terikat dengan nasihat Menteri Besar
atau EXCO agama dalam hal ehwal Islam.
Berbeza dengan perlembagaan negeri, Perlembagaan
Persekutuan tidak menyebut secara harfiah mengenai kuasa budi bicara ini.
Namun, pada tafsiran saya, hasrat Perlembagaan
Persekutuan yang memasyhurkan Yang di-Pertuan Agong sebagai ketua agama Islam
bagi Wilayah Persekutuan ialah juga memberikan kuasa budi bicara kepada Yang
di-Pertuan Agong berkaitan Islam.
Mengambil pendekatan tafsiran konstruksi harmoni
setiap peruntukan perlembagaan hendaklah difahami secara holistik dan harmoni.
Justeru, disebabkan urusan Islam adalah di bawah
naungan Raja-Raja, maka segala kuasa, peranan dan tanggungjawab ketua agama,
sama ada di negeri atau di Wilayah Persekutuan adalah bersifat budi bicara.
Selain itu, Kuala Lumpur dan Putrajaya asalnya
sebahagian daripada Selangor yang mempunyai raja sebagai ketua agama.
Setelah masing-masing dibentuk sebagai Wilayah
Persekutuan, ketua agama bagi wilayah berkenaan berpindah daripada Raja bagi
negeri kepada Yang di-Pertuan Agong.
Perpindahan kuasa tidak seharusnya menyebabkan juga
berpindahnya sifat kuasa terbabit, dari budi bicara kepada bertindak atas
nasihat.
Walaupun tiada peruntukan harfiah dalam Perlembagaan
Persekutuan, adalah munasabah dan tepat untuk mentafsirkan bahawa kuasa Yang
di-Pertuan Agong sebagai ketua agama Islam di Wilayah Persekutuan adalah dalam
kerangka kuasa budi bicara dan bukannya bertindak atas nasihat.
Akta 505 membuat beberapa peruntukan mengenai peranan
menteri yang bertanggungjawab dalam hal ehwal agama untuk menasihati Yang
di-Pertuan Agong.
Akta menyatakan bahawa menteri menasihati Yang
di-Pertuan Agong berkaitan lantikan Ahli Majlis Agama Islam (Seksyen 10).
Bagi lantikan mufti dan timbalannya (Seksyen 32) serta
lantikan hakim Mahkamah Syariah (Seksyen 41, 42 dan 43), menteri menasihati
Yang di-Pertuan Agong setelah berunding dengan Majlis Agama Islam.
Apabila Akta 505 ini memberi kuasa 'menasihat' kepada
menteri, maka Yang di-Pertuan Agong adalah terikat dalam rangka doktrin
bertindak mengikut nasihat.
Keadaan ini didapati tidak selaras dengan kedudukan
Yang di-Pertuan Agong sebagai Ketua Agama Islam. Persoalan kebeperlembagaan
seksyen berkaitan mungkin timbul di sini.
Adalah disarankan supaya semua lantikan perjawatan
institusi Islam di Wilayah Persekutuan dibuat oleh Yang di-Pertuan Agong atas
kedudukan baginda sebagai ketua agama yang mempunyai kuasa budi bicara selaras
Perkara 3(5) Perlembagaan Persekutuan.
Walau apa pun hujah saya di atas, Seksyen 10(2) Akta
505 memperuntukkan, lantikan pengerusi Majlis Agama Islam dibuat oleh Yang
di-Pertuan Agong atas nasihat menteri.
Apabila diteliti peruntukan undang-undang, adalah
tidak tepat sekiranya seorang menteri menasihati Yang di-Pertuan Agong mengenai
lantikan terbabit, sekali gus dilantik sebagai pengerusi Majlis Agama Islam.
Justeru, adalah dicadangkan supaya pengerusi Majlis
Agama Islam hendaklah seorang yang lain, bukan menteri yang menasihati Yang
di-Pertuan Agong.
Pelantikan menteri sebagai pengerusi Majlis Agama
Islam akan membuka ruang kepada pertindihan kepentingan.
Penulis ialah Pensyarah Fakulti Undang-Undang Ahmad
Ibrahim, Universiti Islam Antarabangsa Malaysia
